Tại khắp các nẻo đường làng quê Việt Nam, hình ảnh những giàn su su xanh mướt leo mình trên bờ rào, góc vườn hay được vun trồng cẩn thận trên những giàn vững chãi tựa giàn mướp đã trở nên vô cùng thân quen, một nét chấm phá bình dị trong bức tranh nông thôn. Không chỉ dễ trồng, dễ sống, có thể thích nghi với việc leo bám tự nhiên hay thậm chí bò lan trên mặt đất, cây su su còn là một minh chứng cho sự hào phóng của tự nhiên khi gần như mọi bộ phận của nó, từ những chiếc lá non mơn mởn, đọt ngọn vươn dài cho đến quả tròn đầy, đều có thể trở thành nguyên liệu quý giá, góp phần làm nên vô số món ăn đặc sắc, đậm đà hương vị Việt.
Ở các miền quê Việt Nam, hình ảnh giàn su su đã quá quen thuộc.
Trung tâm của sự chú ý thường đổ dồn về quả su su, một loại thực phẩm quen thuộc trong bữa ăn hàng ngày, được khoa học định danh là Sechium edule và thuộc họ Bí (Cucurbitaceae). Quả su su mang một vẻ ngoài đặc trưng, thường gợi nhớ đến hình dáng của quả lê, với kích thước vừa phải, nằm gọn trong lòng bàn tay. Vỏ quả khoác lên mình sắc xanh đa dạng, từ xanh ngọc ngà thanh khiết đến xanh đậm đầy sức sống. Bề mặt vỏ có thể trơn láng, căng bóng hoặc điểm xuyết những đường rãnh dọc nhẹ nhàng, tạo nên nét riêng biệt.
Khi bổ đôi quả su su, thực khách sẽ khám phá ra phần thịt quả màu trắng ngà hấp dẫn, sở hữu kết cấu giòn tan, mọng nước, mang đến cảm giác tươi mát tức thì. Ẩn sâu bên trong là một hạt lớn duy nhất, nằm ở vị trí trung tâm. Một điểm thú vị là khi quả su su còn non, cả phần vỏ mỏng manh bên ngoài lẫn hạt mềm bên trong đều có thể thưởng thức được, làm tăng thêm sự đa dạng trong cách chế biến.
Hành trình của cây su su bắt đầu từ những vùng đất xa xôi thuộc Trung Mỹ và Nam Mỹ. Từ đây, nhờ vào sự thích nghi và giá trị của mình, nó đã vượt đại dương, du nhập và bén rễ ở nhiều quốc gia có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Trên dải đất hình chữ S, su su đặc biệt được ưu ái và trồng phổ biến ở những vùng có khí hậu mát mẻ, trong lành quanh năm như "thị trấn trong sương" Sa Pa (Lào Cai), "Đà Lạt của miền Bắc" Tam Đảo (Vĩnh Phúc), hay "thành phố ngàn hoa" Đà Lạt (Lâm Đồng).
Quả su su có hình dạng giống như quả lê, kích thước vừa phải, vỏ màu xanh nhạt hoặc xanh đậm, bề mặt có thể nhẵn hoặc có rãnh dọc.
Là một loài cây thuộc dạng dây leo, su su thể hiện sức sống mãnh liệt và khả năng phát triển bền bỉ. Chúng đặc biệt ưa thích những nơi có khí hậu mát mẻ và đất đai luôn giữ được độ ẩm cần thiết. Chính vì vậy, người nông dân thường khéo léo bắc những giàn cao, vững chãi để dây su su có không gian vươn mình, giúp quả phát triển đồng đều, nhận đủ ánh sáng và quan trọng là tránh được tình trạng úng nước có thể gây hại cho rễ và quả.
Về hương vị, quả su su chinh phục người ăn bởi vị ngọt nhẹ nhàng, thanh mát tự nhiên. Khi được chế biến qua nhiệt như luộc hoặc hấp, thịt quả đạt đến độ giòn mềm hoàn hảo, không quá bở nát như một số loại bí khác, cũng chẳng hề dai cứng. Chính sự tinh tế, không lấn át trong hương vị này giúp su su trở thành một nguyên liệu linh hoạt, dễ dàng hòa quyện và tôn vinh các thành phần khác trong món ăn mà không làm mất đi bản sắc của món chính.
Trong khi đó, phần ngọn và lá non của su su cũng không hề kém cạnh về giá trị ẩm thực và được cho là mang lại nhiều lợi ích sức khỏe. Người ta thường dùng ngọn su su để chế biến thành các món xào tỏi thơm lừng hay luộc chấm kho quẹt dân dã. Theo kinh nghiệm dân gian, việc thưởng thức ngọn su su có thể góp phần làm sạch phổi, tăng cường chức năng lá lách, kích thích vị giác giúp ăn ngon miệng hơn. Đồng thời, nó còn được tin là có tác dụng làm dịu gan, giảm ho, và hỗ trợ loại bỏ các tác nhân gây bệnh do gió, qua đó giúp làm thuyên giảm các triệu chứng khó chịu của cảm sốt như khô họng, ho có đờm, và đau đầu.
Phần ngọn và lá non của su su cũng không hề kém cạnh về giá trị ẩm thực và được cho là mang lại nhiều lợi ích sức khỏe
Ưu điểm của rau su su so với các loại rau khác
Ít calo
Ngọn su su rất giàu vitamin A, B1, B2, kali, canxi, magiê, phốt pho, sắt, kẽm và các chất dinh dưỡng khác, và cực kỳ ít calo. Theo dữ liệu từ Cơ sở dữ liệu thực phẩm và dinh dưỡng Đài Loan, cứ 100 gam ngọn su su thì chỉ có 17 calo và không có cholesterol.
Vì vậy đây là loại rau rất tốt cho những ai muốn giảm cân và cải thiện sức khỏe.
Chất xơ cao hơn bắp cải
Hàm lượng chất xơ trong ngọn su su cũng rất phong phú, với 2,3 gam trong 100 gam ngọn su su, cao hơn so với các loại bắp cải. Chất xơ trong loại rau này có chứa polysaccharides (như chất xơ, hemicellulose, pectin) và lignin mà cơ thể con người không thể tiêu hóa và hấp thụ được. Trong đường tiêu hóa, nó có thể làm tăng khối lượng và trọng lượng của phân và hấp thụ nước, do đó thúc đẩy nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón.
Giàu phốt pho, giúp củng cố răng và xương
Trong số các loại rau thường thấy trên bàn ăn, hàm lượng phốt pho của ngọn su su thuộc hàng tốt nhất, chỉ thấp hơn một chút so với súp lơ xanh. Khoáng chất phốt pho là một nguyên tố cấu tạo nên xương và răng, đồng thời cũng có thể thúc đẩy quá trình chuyển hóa chất béo và đường.
Ngọn su su rất giàu vitamin A, B1, B2, kali, canxi, magiê, phốt pho, sắt, kẽm và các chất dinh dưỡng khác, và cực kỳ ít calo.
Giàu chất sắt giúp phát triển trí tuệ
Ngọn su su cũng cung cấp không ít chất sắt. Sắt không chỉ là nguyên tố chính của máu mà còn liên quan đến sự phát triển trí tuệ của trẻ. Sắt thường được thấy trong các loại thịt đỏ, gan lợn, huyết lợn nên với những người ăn chay, việc tìm được thực phẩm giàu sắt không dễ. Ngoài việc ăn các loại đậu, ngọn su su cũng có thể giúp tăng lượng sắt cho những người này.
Bổ sung kẽm làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ
Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng bệnh nhân cao tuổi mắc chứng sa sút trí tuệ tương đối thiếu vitamin A, B12, E và khoáng chất kẽm.
Hơn nữa, bổ sung kẽm ở nam giới có thể thúc đẩy sự bài tiết testosterone, duy trì chức năng tình dục và khả năng sinh sản, đồng thời làm giảm các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh nam như rối loạn chức năng tình dục, mệt mỏi và bất ổn về cảm xúc.
Để có được kẽm, ngoài việc ăn cá và các loại động vật có vỏ, thì hàm lượng kẽm trong ngọn su su thuộc top 3 trong số các loại rau, chỉ kém rau cải cúc và măng tây một nửa.
Giải độc, ngừa ung thư
Mặc dù ngọn su su là điểm sinh trưởng của cây su su, tức là chồi non của cây, nhưng khác với măng tây, mầm đậu tương, măng tre là loại thực phẩm có tính hàn thấp, người bệnh gút ăn vào rất an toàn.
* Thông tin mang tính chất tham khảo, không có ý nghĩa thay thế lời của chuyên gia y tế.
